Buddhna sammasanacro dasasahassilokadhtuya sattasantnagat, anindriyabaddh ca sakhrti vadanti, koisatasahassacakkavesti apare. Tath hi addhattayavasena paiccasamuppdanaya osaritv chattisakoisatasahassamukhena buddhna mahvajiraa pavatta. Paccekabuddhna sasantnagatehi saddhi majjhimadesavsisattasantnagat anindriyabaddh ca sammasanacroti vadanti, jambudpavsisattasantnagatti keci. Dhammasenpatinopi yathvuttasvakna vipassanbhmiyeva sammasanacro. Tattha pana thero stisaya niravasesa anupadadhamma vipassi. Tena vutta svakna sammasanacra nippadesa sammasti.
Tattha svakna vipassanbhmti ettha sukkhavipassak lokiybhiappatt pakatisvak aggasvak paccekabuddh sammsambuddhti chasu janesu sukkhavipassakna jhnbhihi anadhigatapanepuatt andhna viya icchitapadesokkamana vipassankle icchikicchitadhammavipassan natthi. Te yathpariggahitadhammamatteyeva hatv vipassana vahenti. Lokiybhiappatt pana pakatisvak yena mukhena vipassana rabhanti; tato aena vipassana vitthrika ktu sakkonti vipulaatt. Mahsvak abhinhrasampannatt tato stisaya vipassana vitthrika ktu sakkonti. Aggasvakesu dutiyo abhinhrasampattiy samdhnassa stisayatt vipassana tatopi vitthrika karoti. Pahamo pana tato mahpaatya svakehi asdhraa vitthrika karoti. Paccekabuddho tehipi mahbhinhratya attano abhinhrnurpa tatopi vitthrikavipassana karonti. Buddhna, sammadeva, paripritapapramipabhvita-sabbautadhigamanassa anurpyti. Yath nma katavlavedhaparicayena sarabhagasadisena dhanuggahena khitto saro antar rukkhalatdsu asajjamno lakkhaeyeva patati; na sajjati na virajjhati, eva antar asajjamn avirajjhamn vipassan sammasanyadhammesu ythvato nnnayehi pavattati. Ya mahanti vuccati, tassa pavatti-krabhedo gaato vuttoyeva.
Etesu ca sukkhavipassakna vipassancro khajjotapabhsadiso, abhiappattapakatisvakna dpapabhsadiso, mahsvakna okkpabhsadiso, aggasvakna osadhitrakpabhsadiso, paccekabuddhna candapabhsadiso, sammsambuddhna rasmisahassapaimaitasaradasriyamaalasadiso upahsi. Tath sukkhavipassakna vipassancro andhna yahikoiy gamanasadiso, lokiybhiappattapakatisvakna daakasetugamanasadiso, mahsvakna jaghasetugamanasadiso, aggasvakna sakaasetugamanasadiso, paccekabuddhna mahjaghamaggagamanasadiso, sammsambuddhna mahsakamaggagamanasadisoti veditabbo.
Arahattaca kira patvti ettha kira-saddo anussavaladdhoyamatthoti dpetu vutto. Patv asi attano vipassancrassa mahvisayatt tikkhavisadasrabhvassa ca sallakkhaena. Katha panya mahthero dandha arahatta ppuanto sgha arahatta pattato paya attna stisaya katv asti ha yath hti-di. Mahjaanti mahjlaskha ativiya sibbitajla. Yahi pana sra v uju v na labhati veuggahae anuccinitv veussa gahitatt. Evasampadanti yath tesu purisesu eko veuggahae anuccinitv veuyahi gahti, eko uccinitv, eva nipphattika. Padhnanti bhvannuyujana.
Sattasahi nti paisambhidmagge (pai. ma. 1.73 mtik) gatesu tesattatiy esu hapetv cha asdhraani sutamayadni paibhnapaisambhidapariyosnni sattasahi ni. Tni hi svakehi pavicitabbni, na itarni. Soasavidha paanti (sa. ni. aha. 3.5.379; sa. ni. . 3.5.379) mahpadik, navnupubbavihrasampattipati ida soasavidha paa.
Tatrti tassa. Ida hotti ida dni vuccamna anupubbasammasana hoti. Vipassankohsanti vitakkdisammasitabbadhammavibhgena vibhattavipassanbhga.
94. Pahame jhneti upasilese bhumma, tasm ye pahame jhne dhammti ye pahamajjhnasasah dhammti attho. Antosampattiyanti ca sampattisahagate cittuppde sampattisamaa ropetv vutta. Vavatthitti katavavatthan nicchit. Paricchinnti ena paricchinn salakkhaato paricchijja t. Olokentoti acakkhun paccakkhato passanto. Abhiniropana rammae cittassa ropana. Anumajjana rammae cittassa anuvicraa. Pharaa patarpehi kyassa bypana, vipphrikabhvo v. Stanti stamadhurat. Adhikkhepo vikkhepassa paipakkhabhta samdhna. Phusana indriyavisayaviassa tato uppajjitv rammae phusankrena viya pavatti. Vedayita rammanubhavana. Sajnana nldivasena rammaassa sallakkhaa. Cetayita cetaso bypro. Vijnana rammapaladdhi. Kattukamyat cittassa rammaena atthikat. Tasmi rammae adhimuccana, sannihna v adhimokkho. Kosajjapakkhe patitu adatv cittassa paggahana paggho, adhiggahoti attho. rammaa upagantv hna, anissajjana v upahna. Samappavattesu assesu srathi viya sakiccapasutesu sampayuttesu ajjhupekkhana majjhattat. Sampayuttadhammna rammae anunayana sacaraa anunayo. Sabhvatoti yathbhtasabhvato. Soasanna eva cettha dhammna gahaa tesayeva therena vavatthpitabhvato, te evassa tad upahahisu, na itareti vadanti. Vriyasatiggahaena cettha indriyabhvasmaato saddhpa; satiggahaeneva ekantnavajjabhvasmaato passaddhi-dayo cha yuga; alobhdos ca sagahit jhnacittuppdapariypannatt tesa dhammna. Therena ca dhamm vavatthnasmaato raddh. Te na upahahisti na sakk vattunti apare.
Vidit uppajjantti uppdepi nesa vedanna pajnana hotiyevti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ta jntti tao, tassa bhvo taat, assa attasavedananti attho. Tasamnayogakkhamhi sampayuttadhamm. abahutti assa bahubhvo, ekacittuppde anekaatti attho. Idni tamevattha vivaritu, yath hti-di vutta. Na sakk jnitu rammaakaraassa abhvato. Asammohvabodho ca disassa assa natthi. Ekekameva a uppajjati tasmi khae ekasseva vajjanassa uppajjanato, na ca vajjanena vin cittuppatti atthi. Vuttaheta
Cullstisahassni, kapp tihanti ye mar;
na tveva tepi jvanti, dvhi cittehi sayutti. (Mahni. 10, 39) ca,
Natthi citte yug gahti ca
Vatthrammana pariggahitatyti yasmica rammae ye jhnadhamm pavattanti, tesa vatthrammana pageva ena paricchijja gahitatt. Yath nma migaskardna sayepariggahite tatra hit mig v skar v tato uhnatopi gamanatopi nesdassa sukhaggaha honti, evasampadamida. Tenha therena hti-di. Tenti vatthrammana pariggahitabhvena. Assti therassa. Tesa dhammnanti jhnacittuppdapariypannna dhammna. Uppda vajjantassti-din uppddsu ya yadeva rabbha a uppajjati; tasmi tasmi khae tassa tasseva cassa pkaabhvo dpito. Na hi vajjanena vin a uppajjati. Ahutv sambhontti pubbe avijjamn hutv sambhavanti, anuppann uppajjantti attho. Udaya passati tesa dhammna, ahutv sambhontti uppdakkhaasamagibhvadassanato. Pubbe abhvabodhako hi attalbho dhammna udayo. Hutvti uppajjitv. Paiventti pai khae khae vinassanti. Vaya passati, hutv paiventti tesa dhammna bhagakkhaasamagibhvadassanato. Viddhasabhvabodhako hi dhammna vijjamnato vayo.
Tesu dhammesu natthi etassa upayo rgavasena upagamananti anupayo, ananurodho. Hutv viharatti yojan. Tath natthi etassa apyo paighavasena apagamananti anapyo, avirodho. Eta mama, eso me atthti tassa tahdihi-abhinivesbhvato tahdihinissayehi anissito. Appaibaddhoti anupaynissitabhvato vipassanya paribandhavasena chandargena na paibaddho na vibandhito. Vippamuttoti tato eva vikkhambhanavimuttivasena kmargato vimutto. Visayutto vikkhambhanavaseneva paipakkhadhammehi visayutto.
Kilesamariyd tena kat bhaveyyti antosampattiya pavatte soasa dhamme rabbha pavattamna vipassanvthi bhinditv sace rgdayo uppajjeyyu; tassa vipassanvthiy kilesamariyd tena cittena, cittasamagin v kat bhaveyya. Testi tesu dhammesu. Assti therassa. Ekopti rgdsu ekopti ca vadanti. Vuttkrena ekaccna anpthagamane sati vipassan na tesu dhammesu nirantarappavattti rammaamariyd bhaveyya. Vikkhambhitapaccankattti vipassanya paipakkhadhammna pageva vikkhambhitatt idnipi vikkhambhetabb kiles natthti vutta.
Itoti pahamajjhnato. Anantaroti uparimo jhndiviseso. Tassa pajnanassti, atthi uttari nissaraanti eva pavattajnanassa. Bahulkaraenti punappuna uppdanena.
Sampasdanahenti kilesaklusiypagamanena, tassa vicrakkhobhavigamena v cetaso sammadeva psdikabhvena.
Vriya sati upekkhti gatahne prisuddhi-upekkh, adukkhamasukhvedanti ettha jhnupekkhti, sukhahne vedanupekkhvti vutta. Sukhahneti ca pahamajjhndsu sukhassa vuttahne. Passaddhattti samadhuracetayitabhvena rammae visaavitthatabhvato yo so cetaso bhogo vutto. Smaaphaldsu satiy prisuddhi, s thana atthato sativinimutt natthti ha parisuddhsatiyevti. Prisuddhi-upekkh, na jhnupekkhdayo.
95. disesu hnesu satiy na kadcipi aviraho atthti ha ena sampajno hutvti. Tath hi tatiyajjhne, satim sukhavihrti ettha sampajnoti ayamattho vutto eva hoti Na svakna anupadadhammavipassan hoti sakhrvasesasukhumappavattiy duvieyyatt vinibbhujitv gahetu asakkueyyabhvato. Tenha kalpavipassana dassento evamhti.
96. Paya cassadisv sav parikkh hontti dassanasamakla khyamn sav, disv parikkh hontti vutt. Samnaklepi hi ediso saddappayogo dissati
Cakkhuca paicca rpe ca uppajjati cakkhuvianti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; sa. ni. 2.43-45; 2.4.60; kath. 465, 467).
Nihantv timira sabba, uggatejo samuggato;
verocano rasmiml, lokacakkhupabhakaroti. (Pah. anu. 1.25-34; visuddhi. mah. 2.580) ca
Evamdsu. Hetu-attho v aya disvsaddo asamnakattuko yath ghata pivitv bala hoti, sha disv bhaya hotti (visuddhi. mah. 2.802). Dassanahetuko hi savna parikkhayo parisacchikiriybhvanbhisamaye sati pahnbhisamayassa labbhanato. Yuganaddha haritvti pahamajjhna sampajjitv vuhya tattha jhnadhamme sammasanto samathavipassana yuganaddha bhveti. Eva yva nevasansayatana sampajjitv vuhya tattha sammasanto samathavipassana yuganaddha katv yath thero arahatta ppui. Ta sandhya vutta arahatta pattavro idha gahitoti. Idhti imasmi sutte. Dghanakhasuttadesanya (ma. ni. 2.205-206) hi thero arahatta patto. Tad ca angm hutv nirodha sampajjatti vacana-avasaro natthi, tasm vutta arahatta pattavro idha gahitoti. Yadi eva sabbaso nevasansayatana samatikkamma savedayitanirodha upasampajja viharatti ida kasm vuttanti? There vijjamne paitague anavasesato dassetv arahattanikena desana nihpetu. Nirodhasampajjana pana therassa ciasamcia. Tenha nirodha panape vadantti. Tena phalasampattimpi antar sampajjatiyevti dasseti.
Vomissa vivaritu tatthassti-di vutta. Tattha nirodha sampajjissmti bhogena samathavipassana yuganaddha haritv hitassa nirodhasampatti ssa nma hoti, tassa bhogavasena nirodhassa vro gacchati. Phalasampatti gho hoti, phalasampatti sampajjissmti bhogassa abhvato. Phalasampatti ssa hotti etthpi vuttanayena attho veditabbo. Etena bhogapaibaddhametesa gamananti dpitanti veditabba. Jambudpavsino ther panti-di ahakathruhameva ta vacana. Antosampattiyanti nirodha sampannakle. Tisamuhnikarpadhammeti utukammhravasena tisamuhnikarpadhamme.
97. Ciavasitanti paipakkhadribhvena subhvitavasbhva. Nipphatti pattoti ukkasaparinipphatti patto. Ure vymajanitya oraso. Pabhvitanti uppdita. Dhammenti ariyamaggadhammena. Tassa hi adhigamena ariyya jtiy jto nibbattoti katv, dhammajo dhammanimmitoti vuccati. Dhammadyassti navavidhassa lokuttaradhammadyassa. diyanatoti gahanato, sasantne uppdanatoti attho. Sesa suvieyyameva.

Anupadasuttavaanya lnatthappaksan samatt.