11. Vise
Kinta visesana micchha-yamiccdi, ya avatthpayati ta vuccatti sambandho, kinta visessamiccha-yadanekeccdi, ya avatth pyate tamabhidhyateti sambandho, nanvekatthenetyuccamne visesseneti kathamavagamyate, yato eva vivaritav tysakiyha- yadipiccdi. Sambandhisaddattti eva maate sambandhisadd sakatthamiva niyatampai-yoginamkkhipanti tena vin tesa sakatthasssambhavti, vivaritavti vivarittha, ekatthenetmassa samndhikaraena saha samso hotti eva sjjhhro attho veditabbo, atthasaddassnekatthatt viseseti attho abhidheyyoti. Katha tenattho vuccattyha- adhikaryaticcdi. Visessassa samndhikaraattaca visesanpekkhanti sambandho. Visessasaddassa visesanena saha samndhikaraatta visesana saddpekkhanti evamettha attho dahabbo, tattha kraamha- sambandhti, adhikaraassa samnatta nma bhinnna sambandhna bhavati, sambandhino ca sambandhamantarena na hont [hoti (potthake)] ti visesanavisessna sambandho viyate, eva vit tasm sambandhti attho. Saddabyatirekena hettha atthna visesanavisessabhvo na sambhavati, tath hi nlamuppalanti paca vatthni sannihitni nlanti nlatta guasmaa, nlo guo, taddhro dabbanti ti, uppalanti uppalatta uppalajti, dabbaca tannissayoti dve. Tattha uppalajti guajtna [nlajti-uppalajbhadhana (ktantak)] tva na sambhavati visesanavisessabhvo jtiy nigguatt, nlattassa ca nlague samavyino, uppalattassa ca uppaladabbe samavyino samndhikaraattampi natthi, uppalajtiy nlassa ca guassa atthi samndhikaraatta nla muppalanti pavattinimittna uppalajtinlagunamekamadhi karaanissayoti, visesana visessabhvo tu natthi jtiy anlatt, guadabbnantu sambhavativisesanavisessatta dabbassnekaguatt, samnantu tesamparamadhikaraa tatiya natthi, yena samndhikaraatta siy, eva nladabba uppaladabbnampi aamaaparihrena vattumicchitna na visesana visessabhvo, npi samndhikaraatta, kasm aamasambandhato apekkhbhvato, vuttapaipakkhato pana vakkhamnanayena saddnameva smndhikaraya visesanavisessattaca veditabba, tenevha-atoyeveccdi. Atoyevti yato visessassa samndhikaraatta visesanpekkha, atoyeva hetutoti attho, bhinnanimittappa yuttnamevti smaena nlagudhre dabbe gueyeva v nlasaddassa, uppalasaddassa ca smaena guavati dabbe vattamnatt aamaesu bhinnesu saddappavattiy kraesu payuttna saddnameva [nihnameva (potthake)]. Samndhikaraattanti nluppalasaddna visuvisu yoge visihadabba vcittasssambhav, nlaca ta uppala ceti smndhikaraye sannipatite sati sambhav eva tattha visihe vatthumhi pavattna tesa samnatthat, evakrena byavacchinnamattha dassetumha-natvabhinneccdi. Nanucetydi codya, ssamptti ssap rukkhaviseso, nayida mevamiccdi parihro. Atha tuccate-iccdin parassa vacanvaksamsakate, visesavuttti phalassa rukkhassa ca smaasaddatt bhvena visese vutti, imesanti ssapdna na samodhritti na nicchit, smaavuttiyeva samodhritti adhippyo, avasit nicchit vutti yesa ssapdna te avasitavuttayo, payatana vin tad pappoti cti sambandho, payatananti smatthiyaladdhepivisessetivacana. Tacanatthiccdi parihro, sarpamattakathanyti vuttatthnampi sarpamattakathanya ppe bah nayeti yath, eva jtyakanti sarpakathanappakrayutta. Upasaharamha-tadevamiccdi, niptasamudyovya vuttena pakrenetyassa atthe vattate. Aatarasambhavepi tannivattiy vacanasabbhva dassetumha- athapiccdi, aatarasambhavepti visesanassa visessassa v sambhavepi, yatrapyubhinnamatthi visesanavisessabhvasambhavo tatthapitva bahulavacanatova nivatti hoti, kimpan-atarasambhaveti dassetumha-yath puoiccdi, ettha pana aepi puanmak santti byabhicrasambhav ubhinnampi visesanavisessabhvasambhave bahulavacanameva samsa nivatteti, eva vidhepti aatarasambhavepi, na kevala visesanavisessabhvasambhave, atha kho eva vidhepyaa tarasambhavepityavisaddassa attho. Yajjevamiccdi pacceka visesanavisessabhve sati anih pdanacodan, pacceka visesana siy ubhinnampi visesanatt, tattha dosamha-visessassaca pubbaniptoti, co-vadhrae, vattabbantarasamuccaye v, kutoccha- nggahiteccdi, iti krae, ato kimanihamyta miccha- uppalanlantipi siyti, itthacarahi kintyha- nluppalanti ceccdi. Parihramha-nesadosoccdi, upapattyantaramha- atha ceccdi. Aamanupakrittti aamaassa visesanavisessatte nnupakritt sappadhnattti attho, atha dvinnampi appadhnatta kasm na siy tyha- appadhnattepiccdi, sakasakappadhnpekkhvantnanti sakesake padhne attani apekkhvantna. Atha kuto dabbasseva padhnattamasita, na tu guassetysakiya yamupanissayati atha cetydin. Chgotyajo vuccate, ta setavaamlabhetha mreyya, phusana v kareyyti attho, pubbo labhi hi mrae phusane ca vattate, desanyanti [codanyanti codanvkya (potthake)] vedavkyeti attho, kuto chgato-o nlabbhateccha- na hiccdi. Chgbhveti setaguayuttassa chgassbhve, pihapiimlabbhti setaguayogena vihapii lambha, na ca nlambhate tasm guo appadhnanti ajjhharitabba. Puna codento ha- nanu ceccdi, athetyadhippyamsakate, anihampdayati nlasaddepi pasagoti, kutoccha- sopihiccdi, ida vutta hoti- uppalasaddo jtivc, na tu dabbavc, jti visihadabbavcitt yadi dabbavcti vuccate, tad nlasaddopi guavisiha dabbavcitt dabbavacanampajjatti imesa na koci visesoti, pariharanto ha nedamatthiccdi, apyino apagantro dabbti gamyate, kutoccha- satpiccdi, iti krae. Visesanamekattheneti siddhepi papacattha paripphuatthaca udharaabahutta dassetu piniyehi bahu suttita, sabbassetassa paccakkhtabhva dassetu vuttiyamudharaamatta dassita, tadidni bykhytukmo ha- pubbakleccdi, chinnoca visesanant sambandho pubbakleka sabbadhurapuranavakevalni samndhikaraeneti (2-1-49) te samettha sutta, tatthekdna vuttiyamudharani na dassitnyupalakkhaatova viyantti dassetumha- ekeccdi, eko ca so purisoctydin viggaho upalakkhaattyeva ca satta ca te isayo ca sattisayoccdikaca dahabba. Upamyate paricchijjate-nenetyupamna, upamyattyupameyya, tesa upamnopameyyna sdhrao yo dhammo smattena visiha yadupameyya, ta vacanenetyattho upamnopameyyaccdi kassa, samso bhavatti seso, kraamha- viseseccdi, visespariggahti visesanantyeva smaena pariggah, evambh tasspti upamnarpasspi. Nanu satthsaddassasatthiya vutti smsaddassa tu devadattya, ato byadhikaraatt kathamettha samsoccsakyha- yadeccdi, samno dhammo smattdi yassa so sadhammo, tassa bhvo sdhammiya smatta, tasm devadatttthe vattate upacravasena, smsaddopi guavacanopi smatta vatv saddhdittavasenbhedopacrena v devadattya vattate, nanu ca smsaddassa devadattbhidhne caritatthatya satth guena niddihtyaniyataguappattippasago nekagudhratt satthiytysakiyha- yadipiccdi. Ihti niddhrae, etesa guna majjheti attho, iha v satthiya, smaguavantatya smyti gamyate, pasiddhivasenti satthismtyatropamna satth, upameyy devadatt, pasiddhantupamna bhavati nppasiddha pasiddhasdhammiy sdhyu sdhanamupamnanti katv satthiyeva smaguena pasiddh na devadatt, tasm smaguappasiddhiyti attho. Sdhyute upamyateneneti sdhanamupamna, sdhyate upadhyateti sdhyamupameyya, pasiddhassa sdhammiya tena, sdhyassppasiddhassa kassaci sdhana sdhyasdhana. Yatratviccdin bahulavacanasmatthiy smaavacaneneva samsasabbhva vatv aensabbhvamudharaena phuayitu phl iva taultydi raddha. Taulasaddoti upameyyabhtataulasaddo, taulattampi vatv dabbe pavatto smaavacano natu bhavatti sambandho, dabbeti tauladabbe phladabbe ca. Upamnopameyyasdhraasrattdidhammavacanppayogeti upamnopameyyna sdhrao yo visradattdidhammo tabbacanassa muni aya sho viya visradotydo visraddisaddassppayogeti attho, kesaciti kesaci saddna majjhe, visessattameva phuayati. Tath cetydin, visesanavisessna yathihatt nicca shdna visessatyeva vacanicchti pubbaniptattppasagoti bhvo, upapatyantaramha-visesanasseveccdi, yadipi sho visesanameva na visessa, tathpi bahuldhikr visesanasspi paraniptoti bhvo. Athtrpi visesananteva samsappaipdanemuni aya shova visradoccdo smatthiyatova samsppasagepi upamno pameyyna sdhraavisradattdidhammavacanppayoge sati tappasagbhvattha vacanamrabbhanyanti codeti nanucetydin, smatthiyatoti smaavacanappayoge spekkhatt samsppasagoti smatthiya tasmti attho. Smaappayogatthanti samsavkye smaavacanassa srattdi(no), appayogattha, tath hiccdin smaasaddappayoge smatthiyato samssabbhv suttantarassnrabbhanyabhva sdheti. Visesnantabbhvti smaassa samse antobhvepi tikhattdito visihassa srassdivacanyassa visesassa samse anantogadhatt appasago spekkhamasamatthanti. Atheti saccametanti-di paravacanamsakiya vadati, evamdisijjhanattha samsoti (panattha) rabbhanyambhavatti sambandho. Padhnassti raopuriso-bhirpotettha abhirpaspekkhassa purisassa visesanattenev [visesana tenev (potthake)] ppadhna, samsvayavabhta rjna pati visessabhvenviphalitasakatthatya padhnabhtassa purisassa. disaddena rjapurisassa dassanyassa gehanti sagahti. Ettha hi gehampati visesanabhvenppadhnattepi rjnampati padhnabhtassa purisassa spekkhasspi samso hoteva. Idacapanattha vacanrambhappayojanaca, kraamha- gamakatticcdi. Gamakattti viggahavkyatthassa vuttiyampatyamnatt gamakatta tasm, naceha gamakattamatthti muni shova srotyatra tu vkyato yottho patyate, nya muni sho srotyato gamyateti gamakatta natth-ti attho, tathhi munishasaddenevo pamnopameyyabhvanimittassa visradattassa sabhvenevopdnato visradasaddassa tena sambandhbhvo. Apavaggo nibbna, vkyameveti evakrena byavacchinnamatthampadassayamha- vuttinivattetti bahuldhikrato viyati, nanu ctra visessabhvsambhavppasagoyeva vuttiyti codeti. Nanucetydin. Puatbyabhicrti puatsakhtassa bldi-avatthvisesassa avinppavattito byabhicr hi visessambhavati yath nlatyuppala, pariharati nedamatticcdin, mantiputtna anekattti kevala mantiy putto puoyevti abhv tesa bahubhvato, attano attano gahassa patayoti gahapatna bahutta pkaameva. Vuttiyeveti evakrena byavacchinnamatthamha-vkya nivattetti. Visihajtivacanti vutta kahasappajtiy lohitaslijtiy ca visihatt. Tacchako sappoti bykhyeyamupanikkhippacodayamha- nanu ceccdi. Tacchakabhvnapetoti blayuvattdisakhtatacchakabhvato abyvutto, atthinmadheyyoti tacchako nma koci tannmo atthi, kiriysaddoti tacchatti tacchakoti eva kiriyya pavattinimittattenopdinno vahakvc tacchakasaddo, eva maate yathvuttanayena visesanavisessasabbhv samsena bhavitabba, tath sati kimida paccudharaa katanti. Atra kenaci na nmadheyyassetydi nopajyatevtyetadavasna vuccamnamanudyata nirkattukmo ha-yop heccdi. Imassyamadhippyo vuttanayena tacchakasaddassa kiriy saddasstthavisaypekkhybhvato visessattbhv paccudharaamida katanti. Kasm ayuttamiccha-yatoccdi, nmadheyyassa kiriyvcino ca atthbhidhnasmatthiya tulya v na v, avayavappasiddhiy samudyappasiddhi balavati v navetyeta vicretu yato ndhikatantyattho, kicarahi adhikatantyha- apitviccdi, tacchakasaddonekatthavutti nnekatthoti vicretumadhikatanti yojan. Eva maate- visesanavisessabhvacintya saddnamatthbhidhnasmatthiyacint na yujjate sati sambhave byabhicre ca visesana stthaka hotti visesana maggyate, nsambhave nbyabhicre yath sta (hima) uhoggti, tasm sambhavabyabhicracint visesanavisessabhvacintyamupayujjatti tacchakasaddo-nekatthavuttiv na vetyetadeva vicretumadhikatanti katthacipi visesanavisessa sabbhve samso hotevti, yadipi nmadheyyakiriyvcnamatulyamatthbhidhna samudyappasiddhiy ca balavatitta, tathpi vakkhamnanayena samsasabbhv na kci hnti dassetumha- ettha cti-di. Etthacti keci pakkhe ca, kaci pamvahatti sambandho, kutoccha tathhiccdi. Eva maate- yadpi samudyappasiddhiy sati kiriysaddatthavisaypekkh nopajyate, tathpi nmadheyyasseva tacchakasaddasspyanekatthavuttittamattheva sappavisese manusse ca tannmake nmadheyyassa tacchakasaddassa pavattisabbhv(ti) visesanavisessasabbhvato samsappasago tadavattho yevti, na kevala sappavisesasseva tacchakasaddo nmadheyyamapitu manussnampti pisaddattho. Tacchakasaddassnekatthavuttittepi na samudyappasiddhiy avayavappasiddhbdhti dassetumha- nacti-di. Co-vadhrae, kutoccha kiriyeccdi. Kamenatthappasiddhti ya, etampana sakk vitunti yojan. Yanti ya pasijjhana, kamenti bdhbhvato anukkamena. Evaceti imin nacetydin vutta paccmasati kimpaivihita siy parihaa siyti attho, iti imin kraena tacchako sappoti paccudharaa na yutta tacchakasappoti samsasabbhvatoti adhippyo, nedamevamiccdin pariharati, yad carati yath vuttena visesanavisessabhvasambhavo, tad kathatyha- yad visesaneccdi. Tadpi katha vkyena bhavitabbamiccha- idaceccdi. Bahulavacanatoyevti adhippyo. Aassti kammani sambandhavacanicchya chah. Avacchedakattti ettha kattun bhavitabbanti kassti kattari bhvayoge chahiy ajjhharitabba. Pattpannehi dutiyantassa jvikampatto jvik pannoti samso kraka bahulanteva (ca-2-2-19) vihito dutiyantena tu tesa samsattha suttantara kata parehi, atthaca tesamitthilignampi samseneva, kranivattiy, tath mso jtassti viggahe parimivcin chahiyantena parimavacanna klasaddna, tadha- pattpannnamiccdi, parima msdi paricchedo tamassatthti parim jtdi. Ettha hi mso parima paricchedakatt, jto parim paricchejjatt, patt jviknenti [patto jvikanti phena bhavitabba] vacanicchya yo-ttho so- padatthasamsepyatinno vacanicchbhedamantarentidassetu aapadatthe bhavissatti ya vuttiya vutta, ta bykhytukmo ha- vnekaatthe iccevti-di. Aattha samse kate sabbattha itthiya bhsiteccdin (3-67) pumbhvo. Mso jtassti vacanicchya yo-ttho, so-atthasamsepyabhinno vacanicchbheda mantarenti dassetumha- yassa jtdinoccdi. Jtasaddassatthamha sampannoti, sampuotyattho, imin ca mso jto-ssti viggahassa attho dassito, aathti yadi mso tassa aapadatthassa jtdino sampuo na bhtti attho. Ttattavantna nihsaa vidhya tadantassaatthasamse nihti (2-2-36) suttena pubbanipto vutto, tadha- naceccdi, pubbaniptappasago naca siytisambandho, kutoccha- jticcdi. Kesaciti vkyakramha, naca yuttanti sambandho, kraamha- visesanameccdi, tathhiccdin visesanassa stthakatte samsabbhvamabhve cbhva sdheti chahsamse sati sambhave byabhicre ca visesanassa stthakambhavatti visesanassa stthakatt. Avacanepti niyamavacane (a)satpi, chahsamsappasago carahi vuttanayena byavacchejja byavacchedakattbhvena visesannatthaky na bhaveyya ce vkyenpi na bhavitabbanti ha- vkya tviccdi. Ayampana visesanasamso parehi kammadhrayoti yati yath kamma kiriya payojanaca dhreti evamaya samso kammamiva dvaya dhrayatti.